Mariken

in de tuin der lusten

OPERA2DAY presenteerde in het najaar van 2015 een nieuwe opera gebaseerd op het verhaal van Mariken van Nieumeghen. Precies 500 jaar daarvoor verscheen in Antwerpen de eerste uitgave van dat ‘mirakelspel’. Het verhaal heeft in alle eeuwen niets aan kracht verloren en behoort onomstotelijk tot de canon van de Nederlandse cultuur. In een nieuwe opera wilde OPERA2DAY het ontroerende en intense verhaal op een nieuwe en aangrijpende manier vertellen. Daarvoor werd samengewerkt met de gerenommeerde partners het Nationale Toneel, Asko|Schönberg en Cappella Amsterdam. Componiste Calliope Tsoupaki schreef de muziek.

Het meisje dat ‘zeven jaar met de duivel leefde’

In de opera volgen we de nieuwsgierige maar ook kwetsbare Mariken op een reis door een duistere wereld. Ze komt daarbij intrigerende karakters tegen, zoals een feeks van een tante, een verleidelijke duivel en een inquisitoire paus. Naar analogie met het drieluik ‘De tuin der lusten’ van Jeroen Bosch (tijdgenoot van Mariken van Nieumeghen) komt ze vanuit ‘De besloten hof’ nabij Nijmegen terecht in ‘De tuin der lusten’ van het Antwerpse stadsleven, waarin ze zeven jaar lang met de duivel een uitbundig leven leidt. Uiteindelijk gaat ze op zoek naar ‘Boetedoening’ en ze eindigt vol berouw in het Wittevrouwenklooster in Maastricht. Daar leeft ze geketend en bidt om verlossing.

Calliope Tsoupaki: de ‘Monteverdi van de 20e eeuw’

Concept en regie zijn van Serge van Veggel, artistiek leider van OPERA2DAY, die voor het libretto samenwerkte met dramaturg Karim Ameur (Nationale Theater). Calliope Tsoupaki schreef de partituur. De New York Times omschreef haar werk eens als ‘dizzyingly beautiful’ en TM Magazine noemde haar de ‘Monteverdi van de 20e eeuw’.Mariken: een actrice tussen de zangersDe makers kozen een bijzondere vorm voor deze opera. De hoofdrol van Mariken werd namelijk gespeeld door Gouden Kalf winnares Hannah Hoekstra van het Nationale Toneel, als actrice tussen de zangers. We volgen Mariken, een gesproken rol, op haar pad door een wereld die gevuld is met gezongen karakters: Harry van der Kamp (oom), Jill Feldman (tante), Julian Podger (duivel), Michael Chance (paus) en acteur Joop Keesmaat (verteller). Betoverende klankwerelden komen samen. Op muzikaal gebied kwamen in deze voorstelling bijzondere klankwerelden samen. De instrumentale muziek werd uitgevoerd door Asko|Schönberg, toonaangevend ensemble voor nieuwe muziek, samen met het in middeleeuwse muziek gespecialiseerde Tetraktys Ensemble. Daarnaast vertolkten zangeressen van Cappella Amsterdam als een soort koor met solistische elementen de zielen van alle Marikens in de wereld. Allen staan onder muzikale leiding van dirigent Hernán Schvartzman.Wereldpremière Den Haag, tournee door het landMariken in de tuin der lusten beleefde haar wereldpremière op zondag 11 oktober in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag, waar in totaal vijf voorstellingen werden gegeven. Daarna ging de voorstelling op tournee door het gehele land, met in totaal 20 voorstellingen in 16 steden.

Bekijk de trailer

De makers aan het woord

Akte 1. De besloten hof

Mariken groeit op bij haar oom, die priester is, in de buurt van Nijmegen. De oom stuurt haar naar de stad om inkopen te doen. Als het donker wordt kan ze niet meer terug naar huis. Ze klopt bij haar tante aan, die haar voor slet en oud vuil uitmaakt. Mariken blijft desperaat op straat achter en geeft zich over aan ‘god of duivel’. De duivel Moenen meldt zich en belooft haar alle wetenschappen en talen te leren in ruil voor haar liefde.

Akte 2: De tuin der lusten

Moenen en Mariken reizen naar Antwerpen waar ze zeven jaar lang een leven leiden vol moord en wellust. Na verloop van tijd verlangt Mariken, die zich Emmeken moet noemen, terug naar huis en ze wil haar zondige leven beëindigen. Keerpunt is het zien van een wagenspel. Daarin overweegt God om de mensheid zwaar te straffen voor haar zonden, maar Hij laat zich vermurwen door Marikens naamgeefster: Maria. Ze keert zich af van Moenen. Uit wraak voert hij haar hoog in de lucht en laat haar op aarde neerstorten.

Akte 3: Boetedoening

In de derde akte zien we een inmiddels oude Mariken die al decennia boetedoening doet in een klooster in Maastricht. We zien hoe herinningen en visioenen van haar leven na de val uit de lucht aan haar oog verschijnen. We zien hoe de oom zijn nicht op straat vindt, gebroken maar leven. Samen gaan ze op zoek naar boetedoening. Die vinden ze na een tocht langs priesters, bisschoppen en een kardinaal bij een weinig vergevingsgezinde paus, die haar ijzeren ketens omlegt. Die ketens draagt Mariken vanaf dat moment, tot ze in een hemels visioen witte duiven ziet verschijnen die haar ketens doen afvallen.

Download het programmaboek bij de voorstelling.

Artistiek team

Compositie Calliope Tsoupaki

Libretto Karim Ameur en Serge van Veggel

Dirigent Hernán Schvartzman

Regie Serge van Veggel

Projectontwikkeling Alice Gubler

Dramaturgie Karim Ameur

Co-regie wagenspel Meike van den Akker

Scenografie Herbert Janse

Lichtontwerp Uri Rapaport

Technisch producent Ronald Tebra

Kostuums Mirjam Pater

Kap en grime Nienke Algra

Animaties Brigitte Hennequin

Geluidsontwerp Arne Bock

Cast

Mariken Hannah Hoekstra

Oom Harry van der Kamp

Tante Jill Feldman

Moenen Julian Podger

Paus Michael Chance

Verteller/wagenspel Joop Keesmaat

Ziel van Mariken Lucie Chartin

Oude Mariken Truus te Selle

Vallende Mariken Femke Luyckx

Figuranten Hans Peter Ligthart, Martin van Rijn, René Roza, Fabian Smit, Zweitze Zwart

Asko | Schönberg

Hobo/althobo Marieke Schut

Fagot Amber Mallee

Hoorn Serguei Dovgaliouk, Guido Rooyakkers (30 okt)

Trombone Toon van Ulsen

Slagwerk Ger de Zeeuw

Zingende zaag (opname) Annette Scholten

Viool Jan Erik van Regteren Altena

Altviool Liesbeth Steffens, Ruben Sanderse (30 okt)

Cello Maarten Vos

Contrabas James Oesi

Tetraktys Ensemble

Blokfluiten/viella Kees Boeke

Blokfluiten/draailier Tobie Miller

Blokfluiten/harpen/organetto Claire Piganiol

Cappella Amsterdam

Lucie Chartin

Andrea van Beek

Antje Lohse

Desirée Verlaan

Mariana Pimenta

Andrea Tjäder

Podium Witteman over Mariken

Asko | Schönberg Ensemble, Tetraktys Ensemble, Julian Podger, Hernán conductor. Muzie van Calliope Tsoupaki. Mariken in de tuin der lusten door OPERA2DAY.

Lees meer

In september werd de tournee van Mariken in de Tuin der lusten succesvol afgesloten. Met een gemiddelde zaalbezetting van 70% werden 20 voorstellingen gespeeld over heel het land. Zie hieronder de trailer, reacties van pers en publiek en klik hier voor foto's en meer mediabestanden met achtergronden.

Zondag 11 november vond in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag de wereldpremière plaats van de nieuwste productie van OPERA2DAY:Mariken in de tuin der lusten. De reacties van het publiek waren direct na de première zeer enthousiast. ‘Wat hebben we genoten van een indrukwekkende, beeldschone voorstelling!’ schreef een bezoeker ons. ‘Het is zo mooi dat het jullie gelukt is om het publiek echt open mee te krijgen met het verhaal’ was een andere reactie. Unaniem waren de lovende reacties voor actrice Hannah Hoekstra, die als Mariken het middelpunt van de voorstelling vormt. Ook kwamen veel bezoekers naar ons toe om te delen hoe zeer ze waren geraakt door het ontroerende slot van de voorstelling. Dat was het geval bij een brede doorsnede van het publiek, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de reacties van de leerlingen van het Dalton Voorburg en Segbroek College, met 100 man vertegenwoordigd. De leerlingen gaven aan de voorstelling zeer bijzonder te hebben gevonden en ook bij hen waren velen waren bij het einde tot tranen geroerd. Omdat OPERA2DAY het winnen de harten van een nieuw publiek centraal stelt, ook bij een nieuw gecomponeerde opera als deze, maakt dat ons het meeste trots!.

De Koninklijke Schouwburg voerde een enquête uit na de Haagse voorstellingen. Daarin gaven de bezoekers een gemiddeld rapportcijfer van 7,8. Een greep uit de vele reacties: ‘Een mooie voorstelling, met een wisselend ritme.’ – ‘Super! Een fantastische mengsel van moderne en “alte” muziek; cultuur, cultuurkritiek en culturele geschiedenis; taal en toneel. De voorstelling was een prachtig middeleeuwse “morality” toneelstuk, met een moderne jas en een moderne boodschap zonder dat de een of de andere overheerst. Prachtig!’ – ‘Sober’ – ‘Origineel, boeiend, mooi, krachtig’ – ‘Heel indrukwekkend. Fascinerend muziektheater. Ik droomde na het bezoek van de duivel.’

‘Een begeesterde, bij vlagen grandioze voorstelling’ (NRC)

In de reacties van de professionals is de waardering voelbaar voor het initatief van OPERA2DAY tot het project. ‘Bravo!’ schrijft Trouw, dat de ‘durf en moed’ prijst van het gezelschap. ‘Een ongelofelijke prestatie’ aldus de Theaterkrant. Ook het niveau van de uitvoering wordt ‘overall’ geprezen. ‘De uitvoering laat weinig te wensen over. Het oog wordt getrakteerd op esthetisch verantwoorde beelden en de muziek komt op hoog niveau tot klinken onder leiding van Hernán Schvartzman. Onder de zangers bevinden zich coryfeeën als Michael Chance, Jill Feldman en Julian Podger’ zo schrijft de Telegraaf. Ook Trouw waardeert het het intiatief: ‘gebrek aan lef kun je het nieuwe gezelschap OPERA2DAY […] niet ontzeggen’ aldus het Parool, dat Mariken een ‘fraaie productie’ noemt en enthousiast schrijft over de muziek van Calliope Tsoupaki. ‘Tsoupaki stal in het verleden de harten van velen met haar Lucas Passie en Oidipous, oratoria die door zowel publiek als muziekkritiek hogelijk werden gewaardeerd. […] En ze flikt het ‘m weer. Opnieuw weet ze te ontroeren met tot in alle vezels melodieuze muziek die tegelijkertijd eigentijds is, maar ook een geheimzinnige tijdloosheid heeft’.

NRC kopte: ‘Nieuwe opera Mariken is soms grillig maar bij vlagen grandioos’. De krant is bijvoorbeeld zeer te spreken over de scene met de paus: ‘Tsoupaki is normaliter geen humorist, maar met Van Veggels vindingrijke regie en de voortreffelijke performance van countertenor Michael Chance ontstaat een tragikomisch hoogtepunt. IJzersterk is de manier waarop Chance eventjes uit zijn stijve mantel kruipt, om geknield in zijn onderkleed een roerende meditatie over vergiffenis te zingen. Even later staat hij in vol ornaat Mariken weer te bepotelen – zoals alle mannen dat doen.’ ‘Bijzonder is het slot’, volgens De Limburger, ‘als een van de zangeressen van Capella Amsterdam [Lucie Chartin, red.] een lange, serene solozang zingt bij de verlossing van de oud geworden Mariken. […] Huiveringwekkend mooi’, en aldus de kop dus een ‘fascinerende nieuwe opera’. Volgens het Duitse Der Opernfreund is de voorstelling ‘ein von großer Ambition gesteuertes Projekt, das man guten gewissens als gelungen bezeichnen kann.’

“Geniale zet” – “schitterende beelden” – “sterke partituur”

Bij de verdere beschrijvig en waardering van het stuk halen de recensenten allemaal andere elementen als favoriet naar voren. Zo is het volgens de Volkskrant ‘een geniale zet van regiseur Serge van Veggel om de hoofdrol […] te laten spelen door een rasactrice als Hannah Hoekstra’. Voor Trouw is juist de partituur ‘het sterkste onderdeel’: ‘Meteen in de ouverture legt Tsoupaki haar kaarten op tafel. Prachtig heen en weer schietende roulades doorspekt met droge slagen op de trok doen precies wat een ouverture moet doen: je oren op scherp zetten. […] Prachtig zoals de in de ouverture opgevoerde elementen gedurende de opera terugkeren.’ ‘Tot de creatiefste momenten behoort’, aldus de telegraaf, ‘het toneelstuk dat Mariken tot inkeer brengt, een wagenspel, dat overigens hier geen wagenspel is. Ontwapenend hoe Joop Keesmaat aan de slag gaat met twee poppen, die Christus aan het kruis en de duivel verbeelden’. Het is verrassend hoe al deze elementen, die door de ene recensent als hoogtepunt worden bezien, door andere recensenten soms juist in twijfel worden getrokken.

Gemeente Den Haag

Fonds Podiumkunsten

Stichting VSBfonds

Nationaal Theaterfonds

Fonds1818

Prins Bernhard Cultuurfonds

Cultuurfonds BNG

Fonds 21

Stichting Fonds Schiedam Vlaardingen e.o.

Gemeente Alkmaar

Gemeente Arnhem

Amsterdams Fonds voor de Kunst

Gemeente Amersfoort

Janivo Stichting

NORMA-FONDS

Stichting Casterenhoeve

Stichting Orlanda Goban

Stichting Elisabeth Strouven

Huis voor de Kunsten Limburg

Provincie Limburg

Limburg Cultuur onderstreept

Stichting Het Hervormd Weeshuis

P.W. Janssen’s Friesche Stichting

Stichting Gilles Hondius Foundation

Verenigde Feteris De Baan en Semper Labor Stichting

Stichting K.F. Hein fonds

Stichting Gereformeerd Frans van Uden-Huis

Mr. Paul de Gruyter Stichting

Dr. Hofsteestichting