Dolhuys Kermis

OPERA2DAY bracht met de Dolhuys Kermis in 2012 en 2013 een eeuwenoude traditie opnieuw tot leven, als verrassend en rakend muziektheater in het voormalige NEBO-ziekenhuis te ’s Gravenhage. Het publiek werd gevoerd langs de mooiste en wonderbaarlijkste lamenti uit de decennia rond 1600. Daarbij ontmoetten zij de liefdesmelancholie in Monteverdi’s fabuleuze Lamento della ninfa, het humoristische Lamento dell’impotente en nog veel meer tijdens een tocht door het Dolhuys. Rondom de rondtocht was een tentoonstelling te bekijken met onder meer voorwerpen en beeldmateriaal uit de geschiedenis van de psychiatrie, afkomstig van het museum van het Delta Psychiatrisch Centrum in Poortugaal.

Stelt u zich eens voor: een rondleiding door de plaatselijke psychiatrische inrichting, waarbij u de patiënten mag bekijken en zelfs aanraken. U vergaapt zich, tegen betaling, aan uw medemens. Onvoorstelbaar? Van de 15e tot de 18e eeuw speelde dit zich werkelijk af in de zogenaamde dolhuizen, tijdens de jaarlijkse ‘Dolhuys Kermis’. OPERA2DAY brengt dit wonderbaarlijke historische fenomeen opnieuw tot leven in het voormalige NEBO-ziekenhuis aan de Scheveningseweg in Den Haag, waar het publiek een tocht kan maken langs een reeks ontroerende muzikale portretten. Rakende vocale muziek smelt samen met verrassend theater.

WAANZIN OF MELANCHOLIE?

Nog niet zo heel lang geleden werd zo’n beetje alles wat buiten de toen wenselijke omgangsvormen viel, beschouwd als ‘gek’: van geesteszieken, epilepsiepatiënten, zwakzinnigen, oproerkraaiers, verslaafden tot aan dementerende bejaarden. Hun symptomen werden gezien als vormen van de ‘melancholie’, wat samenviel met waanzin.

KLAAGZANGEN UIT HET DOLHUIS

Diezelfde melancholie inspireerde componisten als Monteverdi, Carissimi en Fontana tot zowel hun meest wonderschone, maar ook hun meest opmerkelijke composities. Meestal in de vorm van ‘lamenti’: klaagzangen met een ongekend dramatische en expressieve stijl. Vaak is de compositie geconstrueerd rondom een herhaald dalende baslijn, die de luisteraar in een melancholische stemming brengt.

NOG EEN RONDJE!

In de Dolhuys Kermis voeren wij u letterlijk langs de mooiste en wonderbaarlijkste lamenti uit de decennia rondom 1600. Laat u meeslepen door de liefdesmelancholie in Monteverdi’s fabuleuze Lamento della ninfa. Zie hoe een geïsoleerde patiënt zich de gekluisterde koningin Mary Stuart in de dodencel waant op zeldzaam ontroerende muziek van Carissimi. Maar ontdek ook het humoristische Lamento dell’impotente en hoe in de keuken een jonge ‘Madre Ebrea’ (Hebreeuwse moeder) haar eigen kind wil opeten als in een postnatale depressie avant la lettre. We lichten de symptomen graag toe, gebaseerd op de laatste verrassende inzichten uit de 17e eeuw.

TOPARTIESTEN, MOOIE NUMMERS!

OPERA2DAY steekt de eeuwenoude operatraditie steeds in een hedendaags jasje. Voor de muzikale uitvoering van de Dolhuys Kermis werkt het gezelschap samen met de zangers van Vox Luminis, ‘an extremely impressive young vocal group’ volgens Early Music Review. Het ensemble, grotendeels in Den Haag opgeleid – maakt momenteel internationaal grote furore.

Haar meest recente CD werd onlangs uitgeroepen tot Record of the Year 2012 door het toonaangevende Britse muziektijdschrift Gramophone en sleepte een Diapason d’Or in de wacht sleepten. De zangers worden begeleid door het Barokensemble van OPERA2DAY. Daarnaast maakt een ensemble van acteurs onder leiding van René M. Broeders zijn opwachting. Het geheel staat muzikaal onder leiding van dirigent Hernán Schvartzman, en de regie is van artistiek leider van OPERA2DAY Serge van Veggel die ook het concept ontwikkelde en de voorstelling samenstelde.

– Lamento della ninfa Claudio Monteverdi

– Zefiro Torna Claudio Monteverdi

– Lamento della regina Maria Stuarda Giacomo Carissimi

– Lamento dell’impotente Fabrizio Fontana

– Lamento della Madre Ebrea Antonio Cesti

– De lamentatione Ieremiae Prophetae Anoniem (Gregoriaans)

– delen uit L’Humore musicale Orazio Vecchi

Viola da gamba Catherine Bahn

Viola da gamba Ricardo Rodríguez Miranda

Clavecimbel Jorge López-Escribano

ClavecimbeI Claudio A. Barduco Ribeiro

Theorbe Christian Gutiérrez

Theorbe Jan Čižmář

Concept, samenstelling en regie Serge van Veggel

Co-regie René M. Broeders

Muzikale leiding Hernán Schvartzman

Scenografie

Herbert Janse (tentoonstelling, ontvangstruimte, Zefiro Torna en coaching team van scenografen)

Dymph Boss (Lamento della regina Maria Stuarda, Lamento della Ninfa)

Felipe González Cabezas (Lamento dell’impotente en Lamento della Madre Ebrea, badkamerscène Patrick)

Roelof Pothuis (Lamentatio Jeremiae Prophetae, machinekamer, aula)

Licht Uri Rapaport

Kostuums Joost van Wijmen

Teksten René M. Broeders en Pim van Alten

Editie bladmuziek Vecchi en Fontana Luke Topin

Editie bladmuziek Carissimi Gordon J. Callon

De reacties die de Dolhuys Kermis losmaakte waren overweldigend en enthousiast. In NRC Handelsblad werd de voorstelling gekozen in de top vijf van beste voorstellingen uit 2012(categorie muziek – de keuze van recensent Floris Don). Eerder verscheen onder de kop ‘Verontrustende patiënt kan prachtig zingen’, de volgende recensie in deze krant:

‘Tegen betaling naar gekken kijken: voor menig 16de- en 17e-eeuws dolhuis was dit volksvermaak een goede inkomstenbron. Bezoekers konden zich vergapen aan krankzinnigen, verslaafden, en wellicht een enkele melancholiepatiënt. Die melancholici werden door de componisten van hun tijd niettemin serieus genomen, zoals blijkt uit de Dolhuys Kermis van Opera2day, een prachtige mix van locatie- en muziektheater.

In een luguber voormalig ziekenhuis in Den Haag kom je diverse ‘patiënten’ tegen. Ze lijden aan uiteenlopende syndromen maar kunnen gelukkig prachtig zingen. Zo denkt een van de patiënten dat ze Mary Stuart is, en zwaait ze in haar cel gevaarlijk met de mouwen van haar dwangbuis onder het zingen van Carissimi’s Lamento della regina Maria Stuarda. Op zolder staart een depressieve man naar een hoop puin, terwijl hij een gregoriaans klaaggezang aanheft. En in de bloedbesmeurde keuken zet een vrouw een enorme pot op het vuur. Verontrustend: haar Lamento della madre ebrea verhaalt van een moeder die haar eigen kind wil verorberen.

Eerst goed luisteren, in plaats van meteen op te sluiten. Dat is de moraal van Dolhuys Kermis. Maar Opera2day laat ook zien hoe je met weinig middelen schitterende scènes kunt bouwen. Hoogtepunt is Monteverdi’s Lamento della nimfa, geplaatst in een donkere gang die transformeert tot onderwaterwereld. De sopraan verdrinkt in haar liefdesverdriet, het publiek ook.’

Volgens Place de l’opera heeft ‘In het oude NEBO-ziekenhuis […] alles wat in de nieuwe locatievoorstelling van OPERA2DAY gebeurt, wat het publiek hoort en ziet, een echtheid die zowel geestig als indringend en beklemmend is.’ De Dolhuys Kermis is ‘een zeer uitgewerkte locatievoorstelling waarbij alles is gedaan om het publiek te laten voelen en ervaren hoe de confrontatie tussen de ‘normale’ buitenwereld en de waanzin binnen verloopt.’

De reacties van het publiek waren na iedere voorstelling overstelpend. Een bloemlezing van reacties die bezoekers later op internet geplaatst hebben.

‘Ik heb de laatste voorstelling zondagavond gezien en vond het, samen met een aantal voorstellingen die ik op de Operadagen R’dam heb meegemaakt, een van de indrukwekkendste voorstellingen van dit jaar. De locatie hielp natuurlijk, het bijna spookachtige gebouw waar de sfeer van vroeger nog zo voelbaar is, de acteurs, de uitstekende zangers en instrumentalisten die op vaak zeer indringende en directe manier op de diverse etages, gangen en ruimtes hun lamentaties vertolkten, dit alles bij elkaar heeft zeer veel indruk achter gelaten. Complimenten hoe dit allemaal is samengesteld. De vervulling die ik bij b.v. Parsifal zo miste, vond ik hier helemaal.’ Gerard (op www.operamagazine.nl)

‘Dolhuys Kermis van #Opera2day in een oud ziekenhuis in Den Haag: wauw, locatietheater op z’n best!’ @Teunifrau (www.twitter.com)

‘Echt supermooie #Dolhuys kermis van #opera2day. Fantastisch!!!!’ @NilsNoord (www.twitter.com)

‘Zojuist bij de voorstelling Dolhuys Kermis geweest. Wat een ervaring, prachtig!!!’

@BasBooister (www.twitter.com)

‘Prachtige voorstelling “Dolhuys Kermis”, locatietheater met schitterende zang’ @audringje (www.twitter.com)

‘wonderschone voorstelling’ @mmmenno (www.twitter.com)

Het Verhaal

WAANZIN OF MELANCHOLIE?

KLAAGZANGEN UIT HET DOLHUIS

NOG EEN RONDJE!

TOPARTIESTEN, MOOIE NUMMERS!

Pers en publiek

De reacties van het publiek waren na iedere voorstelling overstelpend. Een bloemlezing van reacties die bezoekers later op internet geplaatst hebben.