J.S. Bach - De Apocalyps

EERSTE DEEL

De woedende burgers van Münster roepen om de dood van de leiders van de zojuist overwonnen wederdopers, onder wie ‘koning’ Jan van Leiden. De katholieke bisschop Von Waldeck laat hun lijken in kooien ophangen aan de toren van de Sint Lambertuskerk.

Schrijnwerker Heinrich Gresbeck wordt voor de bisschop gebracht. Hij ontvluchtte de belegerde stad en maakte een maquette waarmee hij toonde hoe de stad heroverd kon worden. De bisschop twijfelt wat hij met Gresbeck aan moet, die bijna tot het einde in het vijandelijk kamp verbleef. Gresbeck smeekt om een verslag te mogen schrijven van alle gebeurtenissen, het zal zijn onschuld aantonen.

We gaan met Gresbeck mee terug in de tijd. Buiten de muren van Münster zien we een rebelse groep rond koopman Bernhard Knipperdollinck. Hij is verbolgen: de bisschop heeft de populaire prediker Bernhard Rothmann verboden om in de stad te prediken. Rothmann verschijnt en zegt dat het tij zal keren. Toehoorders in de groep zijn twee Hollanders, onder wie Jan van Leiden.

De twee Hollanders keren terug naar Leiden. Daar zijn Jan en zijn vrouw Marijtje uitbaters van een kroeg waar schunnig vertier wordt gepresenteerd. We zien hoe acteurs, verkleed als hypocriete bisschop en onschuldig meisje, de katholieke biecht belachelijk maken. Te gast is Dieuwer Brouwersdochter. Zij vertelt over de ideeën van haar man Jan Matthijsz, die zich aangewezen voelt als profeet en voorspelt dat de eindtijd gaat komen. Er zal een hemelstad op aarde ontstaan. Jan van Leiden beseft dat Rothmann in Münster dit moet horen. Münster is die hemelse stad! Marijtje ziet de bui al hangen: haar man zal opnieuw op pad gaan om de wereld elders in plaats van thuis te verbeteren.

In Münster heeft de protestgroep van Rothmann en Knipperdollinck succes geboekt. Ze hebben de katholieke troepen de stad uit weten te jagen. De groep uit Leiden heeft zich bij hen gevoegd. Ze vieren de overwinning. Jan Matthijsz, de man die alles voorzag, wordt enthousiast gehuldigd. Mensen delen hun bezittingen, gekluisterde nonnen worden bevrijd en een beeldenstorm is op handen. De stem- ming slaat om als Jan Matthijsz predikt dat allen verdoemd zijn. Maar Rothmann herinnert Jan Matthijsz aan zijn eigen woorden: wie zich opnieuw laat dopen behoort tot de uitverkorenen. Fanatiek verenigt het volk zich in het idee van een zuiverende doop.

De katholieken belegeren de stad. Jan Matthijsz, overtuigd dat hij de hand van God is, doet – alleen - een uitval. Hij wordt direct doodgeschoten.

Met brood en spelen wordt het volk tevreden gehouden. De blinde ziener Dusentschuer wordt voor het volk gebracht. Hij had een visioen waarin God Jan van Leiden als koning aanwees, met Dieuwer als koningin. Jan zegt dat hij dit ook droomde. Het kroningsfeest kan beginnen, maar wordt verstoord een gezant van de bisschop die een ultimatum stelt. Jan zegt dat God hem echter al een ander tijdstip heeft genoemd: de Heer zal met Pasen bij zijn volgelingen in Münster terugkeren op aarde. De gezant wordt weggejaagd.

Jan vuurt het volk aan om de heidense vijand de oorlog te verklaren. De vrouwen moeten in die strijd voorop. Jan voert polygamie in, om het leger van 144.000 tot stand te kunnen brengen – het aantal uitverkorenen waarover de Bijbel spreekt.

PAUZE

TWEEDE DEEL

Maanden later. Het beleg is verstikkend, het voedsel raakt op. Noch de Messias, noch hulptroepen van buiten zijn op komen dagen. Jan vraagt zich af of God zijn volgers wel steunt. Hij zegt tegen Rothmann dat ze de eindstrijd zelf zullen moeten ontketenen. Een geboeide vrouw, Elisabeth Wandscherer, wordt binnen gebracht. Ze weigert gedwongen te trouwen. Knipperdollinck wil haar straffen; Dieuwer pleit voor mededogen. Koning Jan combineert beide wensen: hij neemt haar zelf tot vrouw, zijn zeventiende. Dieuwer wijst Jan er op hoe ver hij verwijderd is geraakt van de oorspronkelijke idealen die ze in Leiden deelden. Jan wijst Dieuwer op háár hypocrisie: ze geniet immers van haar bevoorrechte leven als koningin. Na een ruzie blijft Dieuwer alleen achter en beschouwt haar lot.

Gresbeck beschrijft in een brief aan de bisschop de schrijnende honger in de stad, en vraagt hem om de stad te ontzetten.

Koning Jan doet er alles aan het volk aan zijn zijde te houden. Met geweld, maar ook door het gemoed op te krikken. Hij organiseert een parodie-mis. De katholieke mis, waarin het ‘echte’ vlees en bloed van Christus wordt geconsumeerd, wordt belachelijk gemaakt. In een paganistisch offerritueel brengen alle burgers de laatste eetbare waren in de stad naar het altaar. Knipperdollinck steelt de show met een heus ‘Lam Gods’. Als hij zijn copieuze scho- tel onthult slaat de stemming echter om. Jan dwingt de Münsteranen om feest te blijven vieren. Hij beseft dat de Apocalyps inderdaad is gekomen, maar dat zij het zelf zijn die ten onder gaan. Jan verzinkt in een depressie. Rothmann en Dieuwer beramen een plan om samen uit de stad te ontsnappen. Ook vele burgers vluchten in wanhoop de stad uit, daarbij beschoten vanuit zowel de stad als de vijandelijke troepen. Het lukt Gresbeck om levend de bisschoppelijke troepen te bereiken. Hij vertelt hen hoe ze de stad kunnen heroveren.

De bisschop trekt de overwonnen stad in. Hij gaat in gesprek met de nog steeds depressieve ‘koning’ Jan. Jan heeft hem en de stad geruïneerd, zegt de bisschop. Jan ziet het anders: de bisschop is beroemd door zijn herovering. En Jan kan de bisschop rijk maken. Hij hoeft de wederdoperskoning slechts in een kooi tentoon te stellen en er kaartjes voor te verkopen. Jan wordt afgevoerd. De bisschop zegt het volk dat wie een wederdoper aangeeft zelf gespaard zal worden. De Münsteranen beginnen naar elkaar te wijzen. Maar ze beseffen: iedereen was medeplichtig.

In de gevangenis ontvangt Jan de kapelaan van de bisschop voor een laatste biecht. Jan zegt dat hij het verdient om tien keer gedood te worden. De kapelaan laat Jan echter dieper nadenken over zijn eigen woorden en daden.

Op het Domplein horen we de woedende menigte. De wederdoperleiders worden geketend afgevoerd, op weg naar hun executie. De bisschop heeft Jans suggestie (cynisch) overgenomen: de lijken zullen in kooien worden tentoongesteld. Gresbeck wordt vrijgelaten en afgescheept met een fooi. Met zijn verslag heeft hij het vege lijf weten te redden.

J.S. Bach – De Apocalyps is een coproductie van OPERA2DAY & de Nederlandse Bachvereniging

ARTISTIEK TEAM

Muziek Johann Sebastian Bach, Panos Iliopoulos

Libretto Thomas Höft

Scenario en regie Serge van Veggel

Muzikale leiding Hernán Schvartzman

Scenografie Herbert Janse

Lichtontwerp Uri Rapaport

Geluidsontwerp Arne Bock

Technisch producent Ronald Tebra

Kostuums Mirjam Pater

Haar & make-up Pilo Pilkes

Idee en muzikaal advies Shunske Sato

CAST

Jan van Leyden Florian Sievers, tenor

Bernhard Knipperdollinck Wolf Matthias Friedrich, bas/bariton

Bisschop / Jan Matthijsz James Hall, countertenor

Dieuwer Brouwersdochter Cecilia Amancay Pastawski, Georiga Burashko, mezzosopraan

Bernhard Rothmann Mattijs van de Woerd, bariton

Henrick Hendrickz / Jacob Dusentschuer Kaspar Kröner, Oscar Verhaar, countertenor

Claes Janssen / Gezant / Kapelaan Johannes von Siburg Wiebe-Pier Cnossen, bariton

Marijtje IJsbrandsdochter / Elisabeth Wandscherer Michaela Riener, sopraan

Heinrich Gresbeck Jobst Schnibbe, acteur

Katharina Lauren Armishaw, sopraan

Vrouw in rebelse groep (scene 3) Emilie Wijers, alt

Vriend van Jan van Leyden Mike Wijdenbosch, acteur

Hoofdman van de bisschop Freek van Zonsbeek

Soldaten van de bisschop Boris van Bochoven, Janusz Pawlak, Zweitze Zwart, Romy Nijendaal, Madhu Teunissen

VOCALISTEN NEDERLANDSE BACHVERENIGING

Sopraan: Aldona Bartnik, Amelia Berridge, Heleen Bongenaar, Lauren Armishaw

Alt: Emilie Wijers, Oscar Verhaar, Iris Bouman, Mercè Bruguera Albello

Tenor: Joao Moreira, Emilio Aguilar, Hugo Maille, Carlos Negrín López

Bas: Matthew Baker, Bram Trouwborst, Hidde Kleikamp, Mitchell Sandler, Samuel Wong

UNDERSTUDIES

Jan van Leyden Carlos Negrín López

Heinrich Gresbeck Martin van Duijn

Bernhard Knipperdollinck Wiebe-Pier Cnossen

Bernhard Rothmann Matthew Baker / Hidde Kleikamp

Bisschop Franz von Waldeck Kaspar Kröner

Dieuwer Brouwersdochter Lauren Armishaw

Marijtje IJsbrandsdochter Amelia Berridge

Claes Janssen  Hidde Kleikamp

Gezant / Kapelaan Mitchell Sandler

Katharina Heleen Bongenaar

Vrouw op uitkijk Mercè Bruguera Abelló

INSTRUMENTALISTEN NEDERLANDSE BACHVERENIGING

Viool: Cecilia Bernardini, Evgeny Sviridov, Lidewij van der Voort, Annelies van der Vegt, Andrew Wong, Sayuri Yamagata, Anneke van Haaften

Altviool: Femke Huizinga, Isabel Franenberg

Cello: Lucia Swarts

Contrabas: Robert Franenberg, Guiseppe Ciraso Cali

Viola da gamba: Mieneke van der Velden, Anna Lachegyi

Traverso: Marten Root, Doretthe Janssens, Aysha Wills

Hobo: Rodigro Lopez Paz, Katharina Verhaar

Fagot: Benny Aghassi, Hannah Voss

Trompet: Christopher Price, Amir Rabinovitz

Percussie: Marianna Soroka

Orgel, klavecimbel: Menno van Delft, Andrea Friggi

Theorbe: Mike Fentross, Regina Albanez

DUUR VAN DE VOORSTELLING

Deel I: 70 minuten
Pauze
Deel II: 50 minuten

PROLOOG

De voorstelling wordt voorafgegaan door een proloog in de foyer(s) van het theater. Deze proloog begint ongeveer 20 minuten voor aanvang van de voorstelling. 

BOVENTITELING

Duits gezongen en gespeeld, met boventiteling in het Nederlands en Engels.

Podcast

Bij de opera is een vierdelige podcastserie verschenen waarin journalist en podcastmaker Max Boogaard op zoek gaat naar het verhaal van Jan van Leiden en dieper ingaat op radicalisering toen en nu. Te beluisteren via je favoriete podcast-app. 

J.S. Bach - De Apocalyps werd mede mogelijk gemaakt door